Η έρευνα γίνεται σε ετήσια βάση από τις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προκειμένου να προσδιοριστεί το «κενό» στον ΦΠΑ (VAT-Gap) στις χώρες της Ε.Ε. Τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα συγκριτικά στοιχεία αφορούν τη χρήση του 2012, χρονιά κατά την οποία η Ελλάδα είχε ήδη ανεβάσει τους βασικούς φορολογικούς συντελεστές στο 23% (για τον κανονικό), στο 13% (για τον χαμηλό) και στο 6,5% (για τον υπερχαμηλό).
Ωστόσο, το πρόβλημα φαίνεται να είναι πλέον… διαχρονικό στην Ελλάδα καθώς και οι παλαιότερες έρευνες καταλήγουν σε αντίστοιχα αποτελέσματα.
Για να προσδιορίσει το «κενό» σε κάθε χώρα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολογίζει πόσα θα έπρεπε θεωρητικά να εισπράττει η κάθε χώρα από τον Φόρο Προστιθέμενης Αξίας με δεδομένους τους συντελεστές, τις φορολογικές απαλλαγές και τα ειδικά καθεστώτα. Η διαφορά ανάμεσα σε αυτό το ποσό και το ποσό που πραγματικά καταλήγει στα ταμεία του κράτους, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Eurostat, αποτελεί το κενό, δηλαδή τα διαφυγόντα έσοδα του Δημοσίου. Η σύγκριση των χωρών της Ε.Ε. γίνεται με βάση τον ποσοστιαίο δείκτη και όχι τους απόλυτους αριθμούς, διότι προφανώς οι καταναλώσεις σε κάθε χώρα είναι εντελώς διαφορετικές. Ο ποσοστιαίος δείκτης καταγράφει τα ποσά που χάνονται ως προς τα έσοδα που θεωρητικά θα έπρεπε να καταλήγουν στα ταμεία του κράτους.
Με βάση αυτόν τον ποσοστιαίο δείκτη, η Ελλάδα καταγράφει για το 2012 την 5η χειρότερη επίδοση σε ολόκληρη την Ευρώπη με ποσοστό 33% (είναι ο λόγος των 6,65 δισ. ευρώ που χάνονται ως προς τα τουλάχιστον 20 δισ. ευρώ που θεωρητικά έπρεπε να εισπράττονται σε ετήσια βάση). Σε χειρότερη κατάσταση σε σχέση με την Ελλάδα βρίσκονται:
1. Η Ρουμανία με δείκτη 44%, ετήσιες εισπράξεις μόλις 11,21 δισ. ευρώ και κενό από ΦΠΑ στα 8,8 δισ. ευρώ.
2. Η Σλοβακία με κενό 2,78 δισ. ευρώ και δείκτη στο 39%.
3. Η Λιθουανία με κενό 1,43 δισ. ευρώ και ποσοστό δείκτη στο 36%.
4. Η Λεττονία με ποσοστιαίες απώλειες 34% και κενό 818 εκατ. ευρώ.
Η Ελλάδα βρίσκεται περίπου στην ίδια κατάσταση με τη γειτονική Ιταλία, η οποία επίσης χάνει ποσό-μαμούθ της τάξεως των 46 δισ. ευρώ σε ετήσια βάση.
Ολες αυτές οι χώρες -μεταξύ των οποίων και η δική μας- απέχουν πάρα πολύ από τον κοινοτικό μέσο όρο. Ετσι, με τα συνολικά έσοδα της Ευρωπαϊκής Ενωσης των «26» να διαμορφώνονται στα 921 δισ. ευρώ τον χρόνο, το πανευρωπαϊκό κενό προσδιορίζεται στα 177 δισεκατομμύρια ή στο 16%, το μισό από ό,τι στην Ελλάδα.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η διαχρονική εξέλιξη του κενού στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της κρίσης. Η σύγκριση των στοιχείων του 2012 σε σχέση με το 2010 δείχνει ότι τα πρώτα δύο χρόνια των Μνημονίων -κατά τα οποία υπήρξε αύξηση των συντελεστών του ΦΠΑ- η κατάσταση επιδεινώθηκε. Ετσι, το ποσοστιαίο κενό ήταν 29% το 2010 και αυξήθηκε κατά τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες μέσα στα πρώτα δύο χρόνια των Μνημονίων φτάνοντας στο 33%. Σε απόλυτους αριθμούς, το κενό παρέμεινε στα ίδια επίπεδα. Αυτό που μειώθηκε ήταν τα προσδοκώμενα έσοδα από τον ΦΠΑ (από τα 22,88 δισ. ευρώ στα 20,363 δισ. ευρώ, κάτι που αποδίδεται στην ύφεση), ευλόγως δε μειώθηκαν και οι εισπράξεις (από τα 16,3 δισ. ευρώ στα 13,7 δισ. ευρώ). Την καλύτερη επίδοση την τελευταία 15ετία η Ελλάδα την εμφάνισε το 2000, με τον ποσοστιαίο δείκτη να διαμορφώνεται στο 25%.
Φιλόδοξοι στόχοι από τρία μέτρα
• Eξαγγέλλεται η προώθηση της λοταρίας, στα πρότυπα άλλων χωρών όπως η Πορτογαλία, η Μάλτα, η Σλοβακία, η Κίνα κ.ά. Για να γίνει η συλλογή αποδείξεων πιο ελκυστική, θα διερευνηθούν ακόμη και τα φορολογικά κίνητρα, όπως το να συνδέεται η συλλογή αποδείξεων με το αφορολόγητο. Προϋπόθεση θα είναι αυτή τη φορά η ηλεκτρονική ταύτιση της συναλλαγής με τον καταναλωτή έτσι ώστε η εφορία να γνωρίζει όχι μόνο ποιος είναι αυτός που πούλησε ένα προϊόν, αλλά και ποιος είναι αυτός που το αγόρασε.
• Για όλες τις συναλλαγές άνω των 500 ευρώ μεταξύ επιχειρήσεων και άνω των 1.500 ευρώ μεταξύ επιχειρήσεων και ιδιωτών ο ΦΠΑ θα διαχωρίζεται κατά τη συναλλαγή και θα κατατίθεται αυτόματα σε τραπεζικό λογαριασμό του Δημοσίου. Το συγκεκριμένο μοντέλο (split payment) εφαρμόζεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες με διάφορες παραλλαγές. Ο ΦΠΑ είτε αποδίδεται αυτόματα στο Δημόσιο είτε καταβάλλεται σε κλειστό τραπεζικό λογαριασμό του προμηθευτή, ο οποίος με τη σειρά του μπορεί να τον χρησιμοποιήσει είτε για να αποδώσει τον ΦΠΑ σε δικό του προμηθευτή είτε για να τον καταβάλει στο κράτος.
• Υπάρχει, τέλος, πρόταση για απόκτηση ειδικού λογισμικού το οποίο προλαμβάνει την απάτη του ΦΠΑ. Στο email κατονομάζεται ο παραγωγός του λογισμικού αλλά και ο τρόπος χρηματοδότησης. Το συγκεκριμένο λογισμικό καλείται SNA ή Social Network Analysis και χρησιμοποιείται στο εξωτερικό κυρίως από τράπεζες.
Σχέδια επί σχεδίων χωρίς κανένα αποτέλεσμα
Η ηλεκτρονική διακίνηση όλων των τιμολογίων και των αποδείξεων ώστε να ενημερώνονται σε πραγματικό χρόνο οι φορολογικές αρχές για τη διενέργεια των συναλλαγών, η θέσπιση κινήτρων για την πραγματοποίηση των αγορών μέσω κάρτας (φοροκάρτας, πιστωτικής, χρεωστικής κ.λπ.), η υποχρεωτική πραγματοποίηση συναλλαγών μέσω τραπεζικού συστήματος και οι «λοταρίες» για τις αποδείξεις είναι παρεμβάσεις οι οποίες είτε έχουν επανεξεταστεί από τις εκάστοτε ηγεσίες του υπουργείου Οικονομικών την τελευταία 10ετία είτε έχουν εφαρμοστεί χωρίς –στις περισσότερες περιπτώσεις– επιτυχία.
Η πρόταση για ηλεκτρονική διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με το Taxisnet έχει κατατεθεί στα συρτάρια του υπουργείου Οικονομικών πριν από το 2007. Η εφαρμογή με την ονομασία «iTax» προέβλεπε την αποστολή όλων των συναλλαγών στο Taxisnet μέσω sms. H διασύνδεση θα γινόταν μέσω ειδικής συσκευής την οποία θα χρησιμοποιούσαν όχι μόνον οι έμποροι, αλλά και οι ελεύθεροι επαγγελματίες. Με το πέρασμα του χρόνου, προτάθηκαν και εναλλακτικές λύσεις, όπως η αντικατάσταση ή η προσαρμογή όλων των ταμειακών μηχανών. Οριστικές αποφάσεις δεν ελήφθησαν και η διασύνδεση ουδέποτε προχώρησε.
Οι συναλλαγές μέσω τραπεζικού συστήματος είναι και σήμερα υποχρεωτικές (1.500 ευρώ είναι το όριο για συναλλαγές καταναλωτών και 500 ευρώ για συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων), ωστόσο εύκολος τρόπος παρακολούθησης της εφαρμογής του μέτρου δεν υπάρχει, καθώς οι φορολογικές αρχές αγνοούν ποιες είναι οι συναλλαγές πάνω από αυτά τα όρια για να εντοπίσουν αν γίνονται μέσω τραπεζών ή όχι. Οι λοταρίες με τις αποδείξεις έχουν προταθεί στο υπουργείο Οικονομικών από το 2010, αλλά ουδέποτε προχώρησαν, παρά τα θετικά δείγματα από άλλες χώρες του εξωτερικού (Πορτογαλία, Μάλτα, Σλοβακία). Τα φορολογικά κίνητρα στους καταναλωτές για τη συλλογή αποδείξεων δοκιμάστηκαν και το 2011, προκαλώντας μεγάλη ζημία στα έσοδα, καθώς δεν υπήρχε δυνατότητα ελέγχου της ειλικρίνειας των φορολογουμένων, ενώ και η «φοροκάρτα» ως μέσον ηλεκτρονικής καταγραφής των συναλλαγών εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά χρησιμοποιείται μόνο από μερικές εκατοντάδες φορολογουμένων.
Ο φορολογούμενος θα έχει διπλό κίνητρο να ζητάει αποδείξεις, καθώς αφενός θα μειώνει τον φόρο εισοδήματος και αφετέρου θα μπορεί να διεκδικήσει δώρα –ακόμη και πολυτελή αυτοκίνητα– μέσω «λοταρίας».
Βέβαια, για να εξασφαλίσει το διπλό κέρδος θα πρέπει να κάνει χρήση κάρτας για να καταγράφεται ηλεκτρονικά η συναλλαγή και εφόσον αυτή υπερβαίνει κάποιο όριο, να πληρώνει και μέσω τραπεζικού συστήματος (πιστωτική ή χρεωστική κάρτα, κατάθεση σε λογαριασμό κ.λπ.). Η εφορία από την πλευρά της θα συγκεντρώνει σε πραγματικό χρόνο τα στοιχεία για τις συναλλαγές –αξία, ημερομηνία, ΑΦΜ εκδότη απόδειξης– καθώς όλοι οι επαγγελματίες θα είναι υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούν ειδικές συσκευές για τη διεκπεραίωση των συναλλαγών οι οποίες θα είναι συνδεδεμένες με το Taxisnet.
Την ώρα της συναλλαγής
Για τις επιχειρήσεις θα υπάρχει και μία ακόμη ριζική αλλαγή. Για τις συναλλαγές πάνω από ένα όριο, ο ΦΠΑ θα αποδίδεται στο Δημόσιο την ώρα της συναλλαγής και δεν θα καταβάλλεται στον επαγγελματία προκειμένου αυτός να τον καταθέσει στον τραπεζικό λογαριασμό του κράτους ύστερα από έναν ή και τρεις μήνες. Οσο για τις φορολογικές αρχές, θα είναι εξοπλισμένες με ειδικό λογισμικό το οποίο θα επιτρέπει στους ελεγκτές να εντοπίζουν μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών υπόπτους για φοροδιαφυγή από ΦΠΑ.
Ποια είναι τα μέτρα για την ενίσχυση των εσόδων από τον ΦΠΑ που θέλει να εφαρμόσει η κυβέρνηση και ποιες κινήσεις έχουν γίνει μέχρι στιγμής;
• Εμπορικά καταστήματα αλλά και επαγγελματίες θα πρέπει να αποστέλλουν σε πραγματικό χρόνο τα στοιχεία κάθε συναλλαγής στο Taxisnet. Για την προώθηση του μέτρου είναι προγραμματισμένη συνάντηση μέσα στην εβδομάδα, στο περιθώριο της οποίας θα εξεταστεί πλατφόρμα η οποία επιτρέπει την αποστολή των δεδομένων μέσω γραπτού μηνύματος (sms). «Αποστολέας» θα είναι ειδική συσκευή η οποία είτε θα συνδέεται με την ταμειακή μηχανή είτε θα λειτουργεί ανεξάρτητα για να μπορεί να χρησιμοποιείται και από ελεύθερους επαγγελματίες.
Η πρόταση, που φέρει την ονομασία «iΤax», υπάρχει από το 2004 στα συρτάρια του υπουργείου Οικονομικών, ενώ αντίστοιχη λύση έχει δοκιμαστεί στη Βραζιλία. Σκοπός της πλατφόρμας είναι να δώσει στο υπουργείο Οικονομικών τη δυνατότητα να γνωρίζει ανά πάσα στιγμή πόσο ΦΠΑ πρέπει να εισπράξει και από ποιον. Πέρα από τις τεχνολογικές αλλαγές που απαιτούνται και την προμήθεια του εξοπλισμού, η υλοποίηση του μέτρου προβλέπει και νέα αλλαγή των Ελληνικών Λογιστικών Προτύπων, λίγους μήνες μετά την ψήφιση του σχετικού νόμου.
ΠΗΓΗ
